İçinde bulunduğumuz çağın çocuklara yüklediği bazı özellikler var. Akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar çocukların önemli bir zamanını işgal ediyorlar.
Herkes özellikle çocuklar ve gençler bu elektronik ürünlere kilitlenmiş bir vaziyette. Peki, bu iyi bir şey mi? Teknolojik aletler çocukların beyin sağlığını ve beyin gelişimini olumlu yönde mi etkiliyor? Yoksa tam tersi mi? Çocukların sağlıklı beyin gelişimi için dikkat edilmesi gerekenler neler?
Çocuk nörolojisi uzmanı Prof.Dr. Adnan Yüksel ve Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes bu soruları NTV’de yayınlanan Celal Pir’in sunduğu “Güzel Hayat” programında tartışıyorlar.
Celal Pir
Okulların tatile girmesi ile çocuklar, daha önce derslerden, ödevlerden ve sınavlardan bulamadıkları geniş bir zamana sahip oldular. Bu geniş zaman içinde, özellikle çocukların büyük bir zaman ayırdıkları elektronik cihazlarla çocuğun ilişkisi sağlıklı mı değil mi?
ÇOCUKLARDA BEYİN VE ZEKA GELİŞİMİNİN ÖNEMİ
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Bu konuda çeşitli çalışmalar var. Çocuklar yoğun bir tempodan çıktılar. Şimdi önlerinde kocaman bir üç ayları var. Bu boş zamanlarını nasıl değerlendirecekler? Günümüzde tabletler var, bilgisayarlar var, bilgisayar oyunları var, cep telefonları var. Yaşa göre değişmekle beraber genel olarak baktığımız zaman bireysellik çok önemli. Herkesin kendine göre bir DNA’sı var, kendine göre bir zekâ gelişimi var, kendine göre kodlanmış bir takım özellikleri var. Ama çevre faktörleri bunları çok etkiliyor tabii ki.
Bunlardan en önemlisi de beynin uyarılması. Tabi bundan 50 yıl ya da 1000 yıl önceki insan bizden daha az zekiydi diyemiyoruz. Bu kesin.
Beyin ne kadar uyarılırsa o kadar da iyi çalışıyor. Onun için diyoruz ki daha hamileyken çocuklarınızla konuşun, onlarla sohbet edin, onlara hikayeler anlatın. Çünkü yapılmış ikiz çalışmalarında çok daha erken dönemde bilişsel fonksiyonların tamamlandığı görülmüş. Bilişsel fonksiyon deyince dikkat, anlama, iletişim, muhakeme, zaman mekan oryantasyonu, entelektüel fonksiyonlar geliyor ilk akla.
Özellikle görsel gelişim çok önemli. Çünkü çocuk ilk defa hayata baktığı zaman önce göz kontağı kuruyor (1 aylıkken). Sonra 1,5 aylıkken yavaş yavaş takip etmeye başlıyor. 2-2.5 yaşında da kıkır kıkır gülmeye başlıyor.
Çocuk işitiyor aynı zamanda. Görme merkezi çok arkada bir yerde küçük bir merkez. Hemen onun yanlarında işitme merkezleri var ama birde motor kontrolü var. Çocuk 3 aylıkken başını yavaş yavaş tutmaya başlıyor, 6 aylık oturuyor, 1 yaşında yürüyor. Sırayla motor gelişimini de tamamlıyor.
Çocuk gelişimine baktığınız zaman bir tek motor veya hareket gelişimi değil, çocuk aynı zamanda psikolojik olarak gelişmeli, sosyal olarak gelişmeli, bilişsel olarak gelişmeli.
Bilgisayar oyunları bilişsel fonksiyonları hakikaten erken dönemde çok iyi bir düzeye getirebiliyor. Öğrenme denilen şey uyarıyla ilgili, ne kadar çok şeyi tekrarlıyorsanız, ne kadar çocuğa erken dönemde o konuda bir veri veriyorsanız o kadar iyi..
Amerika’da bir çalışma yapılmış. Konularında en iyi 1500 kişi nasıl olmuş ta bunlar en iyi olmuşlar? Bu araştırılmış ve araştırmanın neticesinde; erken dönemde bu kişilerin yeteneklerinin fark edilmiş olması ve ona göre yetiştirilmiş olmasının en büyük etken olduğu tespit edilmiştir.
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Aslında söylediğiniz çok doğru. Çocuğa meslek edindirmede de önemli. Herkesin farklı konulara eğilimi ve yeteneği vardır. Eğer şansına o konuda bir eğitim aldıysa hayatta çok başarılı oluyor.
Prof.Dr. Adnan Yüksel
O kadar çok multifaktöriyel bir şey ki; televizyon seyretmesin mi seyretsin, bilgisayarla oynamasına mı oynasın. Ama tüm fonkisyonlarını, tüm vaktini oyuna ayırdığı zaman diğer fonksiyonların gelişiminde sıkıntılar yaşanabiliyor.
Özellikle meslek seçiminde ailelerin çocuklarının yetisini daha 3 yaşında iken yavaş yavaş keşfetmesi lazım. Çünkü çocuğun ilgisinin, yeteneklerinin erken yaşlarda tespit edilmesi gerekir. İleriki yaşlarda çocuğun (ortaokulda ve lisede) beklentisi olacaktır. Bunların tespit edilmesi tatilde beraber olmak suretiyle gerçekleşecektir. Sabahtan akşama kadar çocuk bilgisayarla olduğu zaman, tamam belki bilişsel fonksiyonlar gelişiyor ama..
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Bilgisayarda neye baktığına ne oynadığına ne çalıştığına bağlı.
Celal Pir
Siz doktor doktor konuşuyorsunuz. Hayat öyle değil hocam. Hayat nasıl biliyor musunuz ? Ödev yok, ders yok, it kopuk olmasın diye çocuğun verelim eline bir tablet, bir bilgisayar, onunla film izlesin, gözümüzün önünde olsun. Muhabbet bu. Buradan bir şey çıkar mı?
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Burada çok önemli bir faktör de var. Çocuk belki uslu uslu oturuyor, oturduğu yerde sürekli tabletle bilgisayarla cep telefonu ile uğraşıyor, seside çıkmıyor. Bu ebeveynler için iyi bir şey olabilir. Ama asosyal olarak yetişiyor o çocuk.
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Bu şekilde hareket etmeyle çocuğa en büyük kötülüğü yaparlar. Öyle bir şey olduğu zaman çocuğa aileler inanılmaz bir kötülük yapmış olurlar. Çocuğu sosyalleştirmemiz lazım. Motor hareketlerini geliştirmemiz lazım.
Celal Pir
Elektronik sosyalleştirme değil tabiki.. Bilgisayar üzerinden ortak ağlarla savaş oyunu oynamak değil.
Prof.Dr. Adnan Yüksel
İletişim..En güzel şey aslında tabiki tablet oyun oynamalı, tabiki bilgisayar oyunları oynamalı ama bilişsel fonksiyon dediğimiz veya sosyal gelişimin en önemlisi aslında bizim yetiştiğimiz altın çağ dediğimiz sokak kültürü ya da sokak oyunları. Sokak oyunları bütün beyinin tüm alanlarını geliştiren bir şeydir.
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Yarın bir gün iş hayatına atıldığı zaman ekip çalışmasını biliyor olması lazım.
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Bir kovalamaca, bir sek sek oyunu veya bir çelik çomak oyunu bilişsel fonksiyonlardan tutun çocuğun motor hareketlerinden, muhakemede, sezgide, empatide gelişim sağlayan en önemli şeydir.
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Takım oyunu. Bir takım olarak oynanan oyunlar var.
Celal Pir
Son yıllarda çocuklarda daha fazla dikkat eksikliği oluşmaya başladı. Çocuklardaki dikkat eksikliğinde sanal alemin bunun üzerinde olumlu bir etkisi olamaz mı?
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Bu konuda da literatürde çok çalışma var. Dikkat eksikliğini sanal dünya ile yenmeye çalışan tedavi yöntemleri var. Bunu uzun süre yaptığınız zaman ortaya çıkan tablo oldukça ilgi çekici. Bir çalışma var mesela çocuğun hakikaten dikkati çok artıyor ama bu sefer ayrıntıları atlamaya başlıyor. Halbuki dikkat dediğimiz şey ayrıntıyı bulma işlevidir. Farklı farklı çalışmalar var bu konuda. Yapılan bu çalışmalarda bir gruba günde 10 saat bilgisayarla oynatmışlar, diğer gruba 5 saat bilgisayarla oynatmışlar, bir diğer grubada zeka oyunları ile oynatmışlar. Bu çalışmaların sonucunda; Fazlasının zararlı olduğu tespit edilmiş.
Celal Pir
Ondan da olacak, bundan da olacak..
ÇOCUKLARDA DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE
Dr.Kardiyolog Demet Erciyes
Birde çocuk aslında zeki. Hiperaktif çocuklarda bu dikkat eksikliği daha çok oluyor. Konsantre olamıyor. Ders çalışmaya vakit ayırması lazım. Belki çok başarılı olacak bu kapasitede bir zekası var. Ama bu bir nevi dikkat eksikliğimidir? Dikkatini bir konuya toplayamamak mıdır? Yoksa buna küçüklükten alıştırılması mı lazım? Ya da içten gelen bir şey midir? Öğretilen bir şey midir? Bunu nasıl anlayacağız?
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Dikkat bozukluğu genetik boyutları olan DNA’da genlerini bildiğimiz bir hastalık aslında. Dikkat normal bilişsel bir yeti. Ama bunun bozukluğu var. En önemlisi Hiperaktivite . Ama hiperaktivite bir yaramaz çocuk demek değildir. Yaramaz çocukta bir hareketlilik vardır. Her hiperaktif çocuk yaramazdır ama her yaramaz çocuk hiperaktif değildir. Bunu iyi ayırmak lazım. Hiperaktivitede konsantrasyon bozukluğu vardır. Dikkat eksikliği vardır. Çok enerjik çocuklardır. Kıpır kıpırdır. Ama mutsuz çocuklardır.
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Her şeyden hemen sıkılır..
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Konsantre hiç bir zaman olamazlar. Ama yaramaz çocuğa buraya otur dersiniz oturur ve söz dinler ama hiperaktif çocuk hiç bir zaman söz dinlemez.
Celal Pir
Çocuğa nasılsın diye sorduğunuzda, çocuk karşıdaki ile göz teması kurmadan elindeki tablet ya da cep telefonundan gözünü ayırmadan iyiyim diyorsa?
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Bu dönem çok önemli. Bu safhaya gelmişse artık bir patoloji sinyalleri başlamıştır.
Celal Pir
Bu çok önemli bir şey değil mi? Göz teması önemli değil mi?
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Bu normal yaşam değil. Ondan sonra meslek sahibi oluyorlar. Hiçbir zaman beklenilen performansı işyerlerinde elde edemiyorlar.
Celal Pir
Bizlere, birisi ile konuşurken karşındakinin gözünün içine bakılması gerektiği öğretildi. Şimdi çocukla konuşuyorsun, çocuk sana bakmadan önündeki bilgisayar ve tabletle oynamaya devam ediyor.
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Bu biraz saygı, kültür, aile yapısı, eğitimle de alakalı..
Celal Pir
Bunun bir hastalık olduğunu düşünüyorum.
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Yaz tatili ile beraber tablet, bilgisayar oyunları artıyor ama. Yaz tatili ailenin onunla kucaklaştığı, en güzel yıllarını geçirdiği, onunla sohbet ettiği, kültürünü, davranışlarını, hatta hayatta nasıl davranılması gerektiğinin anlatıldığı bir dönem. O kadar kıymetli bir dönem ki..
Başlangıçta dediğimiz gibi çocuklara laptopu verelim sussunlar düşüncesi yanlış bir düşünce. Böyle bir dünya yok. O sizin evladınız. Ona laptop verip git içerde otur, sabahtan akşama kadar televizyon seyret denilmesi bir ailenin çocuğuna yapabileceği en büyük kötülüktür.
Bunun yerine onunla beraber program yapın. Yaz tatili çocukların eğleneceği, istirahat edeceği değerli bir zaman. Tabii ki öğrendiğini unutmamak için bir program yapmamız lazım. Yaz tatili dediğimiz zaman “Çocuk başarısız, onu toparlayalım” dönemi değildir. Çocuğun istirahat dönemi, enerji kazanacağı bir dönem bu dönem. Çocuk başarısızsa bu dönemde başarısızlığının nedenlerini çocukla beraber bulmalıyız tabiki.
Biz çocuğumuzu 2.sınıf bir eşya gibi görüyoruz. Bir kere Türkiye bundan vazgeçmeli! Çocuk doğduğu günden itibaren artık bir birey. Ona saygı, ona özgüven, ona şefkat, ona merhamet, ona muhabbet göstermemiz lazım. O artık bir birey ve bizden de farklı..%50’si benimle beraber ama %50’si eşimden gelen bir varlık. Dolayısiyle bu varlığa bizim saygı göstermemiz lazım. Onu çok iyi yetiştirmemiz lazım.
Onunla beraber tatil programları olabilir. Onunla beraber spor aktiviteleri olabilir. Onunla beraber kültür gezileri olabilir. Onunla beraber ev işi öğretebiliriz. Kızsa hakikaten yemek öğrenmeli küçük yaşta, anneleri ile beraber yemek hazırlamalı, veya babayla beraber işe gitmeli. Ben böyle yetiştim şahsen. Ben 5 yaşında hep ağlardım işe gideceğim diye. İyi de olmuş. Şimdi hekimlerden tabi bilimsel insanlar yetişiyor ama Türkiye’de 2 Üniversite kurmuş bir rektörüm. O ticari kültürü almasaydım ailemden, ben ne bina yaptırabilirdim, ne öğrenci transfer ettirebilirdim. O erken yaşta kazanılan bir yeti. O kadar önemli.
Meslek seçimi bana göre 3 yaşında başlar. O çocuğun yetilerini adım adım adım izleyeceğiz. Bu çocuk görsel mi? Bu çocuk dokunsal mı? Bu çocuk işitsel mi? Herkesin genetik olarak bir öğrenme yöntemi vardır.
Herkesin farklı bir öğrenme metodu vardır. Kimileri işitsel öğrenirken kimileri de görsel öğrenir. Çocukla konuşacaksınız. İşitsel öğrenen bir çocuğa slayt gösterirseniz çocuğun başarısı sıfır olur. İşitsel bir çocuk dinleyerek ya da sesli okuyarak öğrenir. Bazı çocuklarda dokunsaldır. Bu çocuk muhakkak dokunarak, laboratuvarda veya oyun bahçesinde veya anneyle babayla beraber deneye deneye öğrenecek.
Çocuğumuzun bu özelliklerini bilmeden çocukta öğrenme güçlüğü var diyoruz. Oysa ki Einstein, Churchall, Edison küçüklüğünde öğrenme güçlüğü yaşayan insanlardı. Bu tür insanlar zeki olurlar. Uzaydan bahseder ama 2 kere 2 nin 4 olduğunu öğretemezsiniz. İlkokul 4’e kadar 5’e kadar yazı bozuktur. Disleksi vardır. Matematik bozuktur. Konuşması bozuktur. Bir hikaye anlatırsınız. Bunu anlat dersiniz. Bunu anlatamaz. Ama çok zekidir.
Celal Pir
Müziğin katkısı olur mu?
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Tabi ki.. Müzik zekalı veya resim zekalı çocukar vardır. Bunu erken dönemde bulacağız, keşfedeceğiz. Arkasından o yetileri geliştireceğiz. Ailenin temel fonksiyonu bu. Ailenin fonksiyonu tatil geldi, benim işim var gücüm, zaten 8 ay boyunca sabahtan akşama kadar çocuğu okula göndermişim deyip kenara çekilmek değildir. Tatil döneminde 2 ay bu çocukla muhabbet et, çocuğu kucakla, çocuğun yetilerini bul. Çocuğun odasına git bir misafir ol. Çocuk dağınık mı düzenli mi? Nasıl bu çocuk ders çalışır? Nasıl öğrenir? Ondan bir şeyler yapmasını iste. Şeker tutmasını öğret. Beraber bir faaliyette bulun. Beraber bir sinema planla. Beraber bir kültür faaliyetine katıl. Bir konsültasyon yap. O kadar önemli ki bunlar.
Kalp-Damar Hastalıkları Uzmanı Dr. Demet Erciyes
Aslında çok haklısınız. Çok önemli bir konuya parmak bastınız. Peki, bunu en basit şekilde nasıl anlatabiliriz? Nasıl anlayacaklar? Bir doktor gözüyle değil de kendileri en basit şekilde bunu nasıl anlarlar?
Prof.Dr. Adnan Yüksel
Türkiye’de en çok hasta bakan hekimlerden biriyim. Birçok vaka gördüm. Bu ilkokul, ortaokul, üniversite mezunu ya da okumamış anne babayla değil bu iş. O kadar ilkokul mezunu annelerin çocukları öyle bir kıvrak, öyle bir sevecen, öyle bir özgüveni oluyor ki…Demek ki eğitimden ziyade bu sevgi işi….
